سیما غفارزاده – سوری
عکس‌ها از: Kimmy Coseteng
در تاریخ ۲۷ اوت ۲۰۲۴، طی برنامه‌ای که در رستوران افغان کیچن (Afghan Kitchen) واقع در جنوب شهر سوری برگزار شد، دهمین سالگرد تأسیس «کتابخانهٔ درخت دانش» گرامی داشته شد. حدود ۶۵ نفر ازجمله رهبران جامعهٔ افغان و تعدادی از اعضای سازمان «زنان کانادایی برای زنان در افغانستان» (Canadian Women for Women in Afghanistan (CW4WAfghan))، در این برنامه شرکت کرده بودند. گردانندگی این برنامه را ثریا پروانی بر عهده داشت.
در ابتدای این برنامه، دکتر لارن اوتس (Dr. Lauryn Oates)، مدیر اجرایی سازمان «زنان کانادایی برای زنان در افغانستان»، توضیحاتی دربارهٔ اهداف این سازمان، فعالیت‌هایشان در افغانستان در زمینهٔ کمک به تحصیل زنان و دختران، و همکاری با کتابخانهٔ درخت دانش توضیحاتی داد. شایان ذکر است که تنها چند روز پیش از برگزاری این برنامه، طالبان فرمان جدیدی صادر کردند مبنی بر آنکه شنیدن صدای زنان در مکان‌های عمومی ممنوع، و این بخشی از قوانین جدید امر به معروف و نهی از منکر است.
دکتر اوتس طی سخنان خود و دربارهٔ تاریخچهٔ کتابخانهٔ درخت دانش گفت که این کتابخانه به‌طور رسمی در سال ۲۰۱۴ تأسیس شد اما در اصل شکل‌گیری آن به سال ۲۰۰۸ برمی‌گردد، یعنی زمانی که ما تربیت معلم در افغانستان را آغاز کردیم، و متوجه شدیم که معلمان تا چه اندازه با کمبود مواد آموزشی مواجه‌اند؛ چه برای آموزش به دانش‌آموزان و چه برای توسعهٔ دانش خود. این‌ها همه معلمانی بودند که دانشگاه نرفته بودند و حتی کتابخانه‌ای در شهرشان نداشتند، ولی همچنان کار می‌کردند و مسئول آموزش به دانش‌آموزان بودند، و ما به این فکر افتادیم که دسترسی به مواد آموزشی سطح بالا به زبان خودشان را برایشان فراهم کنیم. البته که در اینترنت مواد آموزشی فراوانی هست، ولی نه به زبان مردم افغانستان. برای همین به فکر افتادیم ببینیم از چه منابعی می‌توانیم استفاده کنیم. وی در ادامه گفت که با رجوع به یک شرکت فناوری از آن‌ها خواستند که یک کتابخانهٔ چندزبانهٔ آنلاین برای معلمان در افغانستان طراحی کنند، ولی رسیدن به آنچه که واقعاً مدنظر بود مسیر پرفرازونشیبی را طی کرد به‌طوری‌که بالاخره در سال ۲۰۱۴ کتابخانه به‌لحاظ محتوا به‌حد مطلوب رسید و این شد تاریخ تولد کتابخانهٔ درخت دانش که راه‌اندازی‌اش به‌طور رسمی طی برنامه‌ای در سفارت کانادا در کابل معرفی شد.
دکتر اوتس گفت که پس از راه‌اندازی کتابخانهٔ درخت دانش، طی یک تا دو سال بعد ما به ترویج و شناساندن کتابخانه پرداختیم و در سال ۲۰۱۶، ایدهٔ جدیدی شکل گرفت و آن اینکه کتابخانه را در آزمایشگاه‌های کامپیوتر کالج معلمان به‌طور آفلاین نصب کنیم. چرا که اغلب این کامپیوترها به اینترنت متصل نیستند و برای همین ما یک شبکهٔ محلی ایجاد کردیم به‌طوری‌که کامپیوترها بتوانند به کتابخانه دسترسی پیدا کنند، و به‌این ترتیب در ۱۶ کالج، معلمان توانستند علی‌رغم نداشتن اینترنت از کتابخانه استفاده کنند.
وی در ادامه افزود که در سال ۲۰۱۸، کتابخانهٔ درخت دانش از طرف انجمن کتابخانهٔ آمریکا مورد قدردانی قرار گرفت و تقدیرنامهٔ ریاست‌جمهوری را دریافت کرد.
دکتر اوتس گفت که ما در سال ۲۰۱۹ به فکر ایجاد پلتفرم مشابهی افتادیم چرا که درخواست‌های زیادی بود مبنی بر آنکه علاوه بر دسترسی به کتاب و مواد آموزشی، آن‌ها بتوانند یک دورهٔ آموزشی کامل را به‌صورت آنلاین بگذرانند. این فکر منجر به ایجاد وب‌سایت «دوره‌های آموزشی درخت دانش» شد.
او در ادامه افزود که همچنین در سال ۲۰۲۲، ما به فکر ایجاد پلتفرم جدید دیگری افتادیم تا بتوانیم دسترسی دختران را به تحصیلات متوسطه – که از آن محروم شده بودند – فراهم کنیم و این حق را به آن‌ها بازگردانیم. این شد که پلتفرم سوم یعنی «مدرسهٔ درخت دانش» هم راه‌اندازی شد و ما به این سه پلتفرم را بر روی هم «آکادمی درخت دانش» می‌نامیم. سپس او توضیح داد که چگونه تحت رهبری عبدالرحیم احمد پروانی، امکانات آکادمی درخت دانش به‌صورت حضوری یا از طریق شبکه‌های مجازی گام‌به‌گام معرفی شد.
دکتر اوتس در ادامهٔ سخنانش و در تکمیل معرفی کتابخانهٔ درخت دانش و دیگر پلتفر‌م‌های وابسته به آن، به ارائهٔ برخی آمار و ارقام پرداخت. او گفت به‌طور مثال آمار ۳۰ روز گذشته نشان می‌دهد که ۸٬۰۰۰ مطلب آموزشی به ۹ زبان، ۵۱٬۰۰۰ بازدید داشته است، و اصولاً ۹۰٪ بازدیدکنندگان افغان‌های ساکن داخل افغانستان‌اند. او همچنین گفت که مدرسهٔ درخت دانش دارای ۵۲۴ دانش‌آموز در کلاس‌های ۷ تا ۱۰ است و ما انتظار داریم این تعداد با اضافه‌کردن کلاس‌های ۱۱ و ۱۲ افزایش یابد. او افزود ما از یک برنامهٔ درسی ترکیبی استفاده می‌کنیم، یعنی دانش‌آموزان ما برنامهٔ درسی افغانستان را برای کلاس ۷، ۸ و ۹ مطالعه می‌کنند و در طول این مدت آن‌ها را برای انتقال به برنامهٔ درسی انتاریو در کلاس ۱۰ آماده می‌کنیم و دلیل آن این است که دانش‌آموزان دختر ما نمی‌توانند دیپلم دبیرستان را از مقامات افغانستان دریافت کنند، بنابراین ما به مرجع دیگری نیاز داشتیم تا این امکان را فراهم کند، و وزارت آموزشوپرورش انتاریو با ما همکاری می‌کند تا این دانش‌آموزان زمانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، گواهینامهٔ خود را از این وزارتخانه دریافت کنند.
دکتر اوتس گفت ما توانسته‌ایم به بیش از ۴٬۰۰۰ زن با دستگاه‌های الکترونیکی یا داده‌ها یا گاهی اوقات ترکیبی از آن‌ها پشتیبانی کنیم. او افزود متداول‌ترین درخواست‌ها تاکنون برای اتصال به اینترنت بوده است و پس از آن دستگاه‌های الکترونیکی. او همچنین گفت ما تاکنون ۳۹۰ بورسیهٔ تحصیلی اعطا کرده‌ایم.
دکتر اوتس در بخش از سخنان پایانی‌اش گفت من واقعاً از سکوت جهانی در پاسخ به آنچه در افغانستان اتفاق افتاده شرمنده‌ام… ما باید با جامعهٔ خود [کانادا] روبه‌رو شویم و از آن‌ها سؤالات سخت بپرسیم و از اطرافیانمان بپرسیم که چرا با شنیدن این اتفاقات خشمگین نمی‌شوید؟ تجمعات اعتراضی در خیابان‌ها کجاست؟ فمینیسم برای کیست؟ آیا فقط برای کانادایی‌ها و غربی‌هاست؟ آیا حقوق بشر مرز دارد؟ آیا آرمان‌های روشنگری تاریخ انقضا داشتند؟… ما به‌اندازهٔ کافی بلند فریاد نمی‌زنیم تا شنیده شود.
در این جلسه همچنین عبدالرحیم احمد پروانی، نویسنده و مترجم و از مدیران کتابخانهٔ درخت دانش، طی سخنانی توضیحاتی دربارهٔ شکل‌گیری کتابخانهٔ آنلاین درخت دانش داد:
در ابتدا، کتابخانهٔ درخت دانش در پاسخ به یکی از نیازهای اساسی آموزگاران افغانستان که دسترسی به منابع آموزشی، به‌ویژه در زمینهٔ ارتقاء ظرفیت مسلکی بود، به‌طور رسمی در سال ۲۰۱۴ در کابل بنا نهاده شد. نهاد ما، حق آموزش برای افغانستان، از سال ۱۹۹۶، یعنی از دورانی که نخستین بار طالبان افغانستان را به تصرف خود درآوردند، در زمینهٔ فراهم‌آوری دسترسی به منابع آموزشی برای مردم افغانستان، به‌ویژه برای دختران و زنان افغانستان، از طریق کمک به ایجاد مکاتب مخفی و غیره فعالیت داشت. پس از سقوط طالبان و تأسیس دفتر ما در کابل، ما با تفاهم با وزارت آموزشوپرورش افغانستان، در پهلوی ایجاد کورس‌های سوادآموزی برای زنان در روستاهای افغانستان دست به یک سلسله فعالیت‌ها در عرصهٔ ارتقاء ظرفیت مسلکی معلمان در شهرهای مختلف افغانستان زدیم. نهاد ما با درک اینکه جنگ درازمدت در افغانستان نه‌تنها زیربناهای مادی، بلکه بنیادهای معنوی افغانستان را نیز ویران کرده است، مهم‌ترین هدف خود را تمرکز روی کار با ریاست تربیهٔ معلم وزارت آموزشوپرورش افغانستان که در هر ولایت/استان افغانستان نهاد آموزشی‌ای به‌همین نام داشت و ارتقاء نقش زنان معلم نه‌تنها در عرصهٔ آموزش بلکه حضور در رهبری این نهادها قرار داد.
یکی از مشکلاتی که در این راستا ما با آن مواجه شدیم، کمبود منابع آموزشی بود و بعد وقتی‌که به ولایات مختلف سفر کردیم، متوجه شدیم که کتابخانه به‌کنار، حتی کتاب‌فروشی‌ای هم در بسیاری از این ولایات وجود ندارد. برای من که خود شاهد موجودیت کتابخانه و کتابفروشیهای زیادی در این شهرها بودم، دیدن این وضعیت بسیار دردناک بود.
یادم می‌آید در سال ۱۳۵۲ خورشیدی، دانش‌آموز صنف/کلاس ۴ در ولایت/استان بلخ بودم. کتاب‌فروشی‌ای در شهر مزارشریف، مرکز بلخ، به‌نام خجندیان وجود داشت. با پدرم آنجا برای خرید کتاب و مجله می‌رفتیم. در زادگاهم شهر جاریکار، ولایت پروان، کتاب‌فروشی‌ها و حتی غرفه‌های کتاب وجود داشت که کتاب را کرایه می‌دادند. در بسیاری از ولایات افغانستان دو مرجع برای دریافت کتاب وجود داشت؛ کتابفروشیهای شخصی و کتابخانه‌های عامه که دولتی بودند.
اما، در سال‌های اخیر این امکانات دیگر وجود نداشتند، وضعیت تغییر کرده بود. پس ما که برای ارتقاء ظرفیت مسلکی معلمان کار می‌کردیم، چگونه می‌توانستیم منابع در اختیار آنان قرار دهیم. مفکورهٔ ایجاد کتابخانهٔ آنلاین درخت دانش از همان‌جا شکل گرفت. در بسیاری از ولایات کتابخانه و کتاب‌فروشی وجود نداشت و اگر هم داشت یا کتاب‌های موجود واردشده از ایران و پاکستان مطابق به نصاب/برنامهٔ آموزشی معارف افغانستان نبود و اگر هم می‌بود، معلمان قادر به خرید آن نبودند. همین بود که ما کتابخانهٔ آنلاین درخت دانش را مطابق با اصول منابع باز آموزشی (Open Educational Resources) ایجاد کردیم و اکنون با داشتن ۸۰۰۰ مطلب و کتاب در زمینه‌های مختلف به ۹ زبان مروج در افغانستان به فعالیت خود ادامه می‌دهیم.
در این برنامه همچنین تعدادی از اعضای جامعهٔ افغان ازجمله سنجر سهیل، پایه‌گذار و سردبیر روزنامهٔ هشت صبح افغانستان، و نیز تعدادی از اعضای جامعهٔ ایرانی سخنانی ایراد کردند که به‌دلیل محدودیت فضا امکان پرداختن به همهٔ آن‌ها نیست.
شایان ذکر است که طی این برنامه، هانیه برزگر، لوح تقدیری را از طرف دیوید ایبی، نخست‌وزیر استان بریتیش کلمبیا، به دکتر لارن اوتس و عبدالرحیم احمد پروانی برای تبریک دهمین سالگرد تأسیس کتابخانهٔ درخت دانش تقدیم کرد. در این لوح نوشته شده است:
«به‌عنوان نخست‌وزیر بریتیش کلمبیا، با افتخار دهمین سالگرد تأسیس کتابخانهٔ درخت دانش را تبریک می‌گویم.
درخت دانش، که از سوی [سازمان] «زنان کانادایی برای زنان در افغانستان» حمایت می‌شود، نمونه‌ای بی‌نظیر از تعهد به آموزش در خارج از مرزهاست، که دانش‌آموزان را توانمند می‌سازد و جوامع را تعالی می‌بخشد. با فراهم‌آوردن منابعی رایگان و با کیفیت بالا برای مردم در افغانستان، شما کمک کرده‌اید تا دانشی که آینده‌ای روشن‌تر را تغذیه می‌کند، پرورده شود.
هم‌زمان با رقم‌خوردن این مقطع مهم، من فداکاری تزلزل‌ناپذیر شما در حمایت از آموزش و برابری را ستایش می‌کنم. تبریک به شما برای این دستاورد، و بهترین آرزوها برای تداوم موفقیتتان در سال‌های پیش رو.
دیوید ایبی،
نخست‌وزیر بریتیش کلمبیا»
بخش دوم این برنامه پس از تنفس، پنل بحث و گفت‌وگو بود که علاقه‌مندان می‌توانند با دنبال‌کردن شبکه‌های اجتماعی کتابخانهٔ درخت دانش و پس از انتشار ویدیوی این برنامه، به تماشای آن بپردازند.
وب‌سایت: darakhtdanesh.org
فیس‌بوک: @AfghanOERs
اینستاگرام: @AFGHAN.OERS
یوتیوب: www.youtube.com/c/DarakhteDaneshLibrary
دهمین سالگرد درخت دانش را به تمام دست‌اندرکاران این مکتب تبریک و تهنیت عرض میدارم و خوشحال هستم که یک از شاگردان این مکتب می‌باشم.